Benvidas, benvidos, amigas e amigos

A paz é o camiño, e facemos camiño ó andar. A paz é un descubrimento, non unha conquista, dicía, Raimon Panikkar. A guerra e a violencia non son fatalidades biolóxicas. Aprendemos a ser violentos. Por iso temos que "desaprender" para ser pacíficos, que non submisos, nin súbditos, nin mansos. Federico Mayor Zaragoza di que a aprendizaxe da democracia é a pedagoxía da paz. E María Zambrano afirmaba que a paz é moito máis que unha toma de postura, é unha auténtica revolución, un modo de vivir, un modo de habitar o planeta, un modo de ser persoa.
A paz como cultura...

24 dic 2011

Paz para principiantes...




        As festas do Nadal son, sen dúbida, o momento do ano no que máis felicitacións e desexos de paz damos e recibimos. As postais, en formato papel (cada vez menos) ou a modo virtual (en aumento exponencial) enchen os nosos buzóns con chamamentos ó entendemento e á concordia, paz e ben, noite de paz, paz para o mundo, paz e amor, espírito navideño... e silent night cántase en case que todas as linguas. 


       De feito esta canción protagonizou a tregua bélica máis famosa da historia, a do Nadal de 1914, na Grande Guerra, así chamada cando aínda non era necesario numeralas... Aquela noite, un soldado alemán, tenor, empezou a cantar desde a súa trincheira Stille Nacht, reilige Nacht. Inmediatamente o acompañou na noite o son emocionado dunha gaita escocesa e con eles todas as trincheiras da fronte, diante da perplexidade dos mandos que non daban creto. Era un milagre, a milagre do Nadal, e colocaron abetos iluminados, e apertáronse os uns cos outros, e a paz brillou, por un instante.

        Hai uns días, o pasado 10 de Decembro, celebramos o Día Internacional dos Dereitos Humanos, no Aniversario da Declaración Universal de 1948, unha data que, por desgraza, en cambio, pasa case como sen pena nin gloria. Non merece tratamento mediático relevante, as forzas políticas e sindicais tampouco a teñen, con carácter xeral, entre as súas preferencias e, para moitas ONGs, agás excepcións significativas como Amnistía Internacional, este día tampouco figura destacada na súa axenda.

        Entre o 10 de Decembro, día dos dereitos humanos, e o 30 de Xaneiro, Día Escolar pola Paz, aniversario da morte de Gandhi, transcorren practicamente dous meses, aqueles nos que colexios e institutos, dedican máis tempo a reflexionar, debater, celebrar, actividades relacionadas coa paz e os dereitos humanos, Nadal por medio, principal época das mellores intencións do ano.

        Ben sei que na misa os cristiáns desexan a paz, os musulmáns din salam e os xudeus, salom, aínda que logo, nas súas vidas, esquezan, esquezamos, con moita frecuencia, aqueles compromisos.

        Como José María Toro, cando visito os centros educativos, aproveito para preguntarlle ós cativos, ¿onde está a paz?. En moitas ocasións sinalan co dedo un mural, unha foto, unhas pombas brancas colgadas nos corredores, e din: alí. Cando pasa isto sempre penso, como tantos profes, que en vez de celebrar o Día Escolar pola Paz teriamos que preguntarnos por que non conmemoramos a paz de todos os días...

        Pero, ¿Onde está a paz?. Acostumo a suxerirlle ós rapaces e rapazas que a paz existe, que predomina no mundo, aínda que non o pareza, que temos que buscala, antes que en ningún outro lugar, no corazón das persoas de ben, que son a maioría, pero sobre todo temos que atopala dentro do noso propio corazón, ó igual que os demos. Así o pensaba o Mahatma Gandhi cando afirmaba “Os únicos demos que existen no mundo son aqueles que habitan dentro do noso propio corazón”. Ben e mal levámolos con nós, uns dentro e outros tamén por fora. Paz e violencia, amor e odio, egoísmo e solidariedade..., as dúas caras dunha mesma moeda. Que trunfe unha sobre outra, non podemos atribuilo á sorte, ó destino ou as circunstancias.

       Eu, como Vicent Martínez Guzmán, sempre prefiro falar de paces, así, en plural, porque a paz en singular resulta máis abstracta, máis incomprensible, máis lonxana. As paces son múltiples, dinámicas. Por iso gusto de recuperar aquela expresión que, cando nenos, dicíamos, fagamos as paces.

       Hoxe, por desgraza, non haberá tregua. Nin mañán, nin pasado. As guerras tampouco son xa o que eran. Agora non hai frontes, nin trincheiras, nin un tenor alemán e un gaiteiro escocés para animarnos a entoar un enxordecedor “Noite de Paz”.

        Sería o noso mellor desexo para estas noites de Nadal.

        

        

22 dic 2011

O Centro Internacional pola Paz en Herbón terá que esperar...


Acto de sinatura dos acordos no Mosteiro de Santo Antonio de Herbón (Padrón)


        A finais do ano 2008, é dicir, vai xa para tres anos, concibimos un proxecto ó que dedicamos, desde aquela, moitísimos esforzos persoais e tamén moitos recursos materiais. Tratábase de crear, no Mosteiro de Santo Antonio de Herbón, en Padrón, un Centro Internacional pola Paz.
       
        O denominamos Lar da Paz, e estaría no marco dun espazo magnífico, de 48.000 metros cadrados, á beira do Río Ulla, na súa desembocadura, dentro dun monumento orixinal do século XIV, parcialmente abandonado e necesitado de urxente rehabilitación, habitado na actualidade por tres frades presididos polo seu Prior, D. Roberto Freire, moi entusiasta e comprometido coa dinamización, utilidade, apertura e posta en valor do convento.

        A idea xurdira polo coñecemento da experiencia de Baketik, o Centro pola Paz de Arántzazu, en Euskadi, ubicado, tamén, nun espazo franciscano, como Asís, e presidido polo bo amigo Jonan Fernández. Con el conversamos, alí estivemos, vendo a súa realidade e funcionamento. E concibimos con el a posibilidade dun proxecto similar en Galicia.

        Iniciamos as conversas co prior de Herbón, expuxémoslle o proxecto, entusiasmouse con el. Coincidiría, ademais, con outras iniciativas xa en marcha en Herbón, cunha entidade de agricultura ecolóxica, Sementar; con Viravolta, e o seu proxecto de crear unha Casa de Acollida para nenos en situación de risco de exclusión social, e coa Asociación de Amigos do Camiño de Santiago que pretendía construír un albergue de peregrinos e un Centro de Estudios Xacobeos. Tratábase, polo tanto, dun proxecto integral, de carácter plural, complementario e de enorme interese, académico, social, ambiental e cultural.

        As conversas do Seminario Galego de Educación para a Paz coa Orde Franciscana frutificaron nun Acordo, asinado por nós, pola Fundación Cultura de Paz que preside D. Federico Mayor Zaragoza, o Padre Amado, en representación dos propietarios dos espazos e a Fundación Convento de Herbón, o 23 de Decembro de 2009. Por ese acordo, cedíanse aproximadamente 1070 metros cadrados para o Centro Internacional pola Paz, por un tempo de 20 anos ampliables, para poñer en marcha un proxecto  formativo e investigador, con Salón de Actos, Sa de Exposicións Permanente, aulas, despachos, biblioteca e videoteca, onde tería unha sede externa a Cátedra UNESCO de Cultura de Paz e Dereitos Humanos da USC creada o pasado mes de Decembro e mesmo un Centro UNESCO de Galicia, en proceso de constitución.

        Sobre esta base propuxémoslle ó arquitecto Pedro de Llano a elaboración dun Proxecto Básico de rehabilitación dos espazos moi na liña do realizado por el no Consello da Cultura Galega, no Pazo de Raxoi. O traballo feito, fantástico, figura na nosa web, e presentámosllo a diversas institucións públicas e privadas, tanto de Galicia como do Estado, co fin de acadar a financiación necesaria. O proxecto arquitectónico completouse cun amplo modelo de funcionamento e de contidos que tamén demos a coñecer publicamente.
        
          Todo ía sobre rodas. Mesmo algunhas institucións, nomeadamente o Mº de Fomento, con cargo ó seu programa do 1% cultural, mostrou o máximo interese, nunha entrevista que mantivemos, Federico Mayor e eu mesmo en Madrid. Iso si, puxéronnos varios deberes. En primeiro lugar, conseguir para Herbón, a incoación do expediente de Ben de Interese Cultural por parte da Xunta de Galicia, en Patrimonio, condición previa para poder presentar o proxecto ó financiamento do 1% cultural.

        E o fixemos, nun prazo especialmente curto, coa colaboración e apoio do Director Xeral de Patrimonio, o Sr. Rey Pichel e o da súa Subdirectora, Dª María Diz. Ambos comprometéronse desde o primeiro momento cun proxecto que consideraron do máximo interese, para nós, para Herbón e para Galicia e a súa cultura. Na actualidade, logo da preceptiva publicación no DOG, o expediente BIC segue o seu curso, do cal estamos particularmente orgullosos.

        Desta maneira, Fomento aceptou a solicitude. Mesmo comprometeu o seu financiamento polo 75% do total da obra de rehabilitación, 700.000€, nada menos. Ata o punto de que o Secretario Xeral de Relacións Institucionais e Coordinación do Mº de Fomento, D. Fernando Puig de la Bellacasa, veu a Herbón, coñeceu persoalmente os espazos, apoiou a iniciativa do Lar da Paz e asegurou que antes de rematar o ano 2011, o proxecto estaría aprobado nos termos comprometidos para a aplicación do 1% cultural, con dúas únicas condicións. Por unha banda, que o Mosteiro de Herbón solicitara a integración no Plan Nacional de Monasterios, Abadías y Conventos do Mº de Cultura. E, pola outra, que o Concello de Padrón, actuara como entidade pública intermediara entre a Orde Franciscana e o Seminario Galego de Educación para a Paz, ambas privadas.

        Previamente, o arquitecto, Pedro de Llano tiña que presentar o Proxecto de Execución Final da obra. E así o fixemos, moi apurados polos prazos, e por un valor total de 28.345€. Toda a documentación, a requirida por Fomento, a entreguei persoalmente en Madrid o día 23 de Outubro pasado.

        Faltaban as dúas condicións postas por Fomento para aplicar o 1% cultural a Herbón. Aquelas que tiña que aceptar a Orde Franciscana. Como dixemos, a entrada no Plan Nacional de Mosteiros e a intermediación dunha entidade pública como o Concello de Padrón.

        Ata o último minuto o Mº de Fomento esperou o cumprimento destas dúas condicións. En diversas ocasións, durante os últimos dous meses, D. Fernando Puig falou comigo e con Federico Mayor Zaragoza reclamando as dúas condicións citadas, tamén por escrito.

        Non foi posible. A Orde Franciscana, o seu goberno presidido polo Padre Castiñeira, non aceptou, finalmente, o cumprimento das dúas condicións anteriores. De pouco serviron as cartas que, a última hora, remitimos tanto eu como Federico Mayor ó provincial. En consecuencia, a única posibilidade existente de financiar a rehabilitación de Herbón, alomenos dos espazos do Lar da Paz, esfumouse completamente, cos 700.000€ comprometidos, xunto cos anos de traballo e os gastos ocasionados durante todo este laborioso proceso.

        Sinceramente, ninguén entende o acontecido. Algúns pensan que existe unha maldición sobre Herbón, pois cando todo parece indicar que vai adiante un proxecto de rehabilitación e recuperación, de posta en valor dos espazos, no último segundo, trúncase. Outros consideran que alguén, con gran poder de influencia, sementou sombras de dúbida e desconfianza para que o proxecto non frutificase. Mesmo fálase de presións políticas de última hora, aquí, en Galicia. E tamén hai quen pensa que, hoxe por hoxe, os franciscanos teñen xa outras expectativas distintas.

        Sexa cal sexa a razón final, algún día a coñeceremos con exactitude, a realidade é que o proxecto de Lar da Paz en Herbón, co que soñamos, ao que tantos esforzos dedicamos, o que nos custou moito completar, non verá a luz. Polo menos, a medio prazo. E tal como están as cousas, probablemente, nunca.

        Decepción?. Moita. Poucas veces na vida pasa por diante unha posibilidade tan certa de facer realidade un proxecto deste nivel. Mais temos a tranquilidade de saber que, pola nosa parte, fixemos todo o que puidemos, e máis aínda.




20 dic 2011

Coas olivas aínda na memoria...


   




Dentro de la claridad del aceite
y sus aromas, indican tu libertad
la libertad de tus lomas.
Miguel Hernández

   O pasado fin de semana, do 15 e o 17 de Decembro, Xaén, entre oliveiras e aromas de olivas, acolleu o Congreso Estatal de Convivencia Escolar organizado conxuntamente polo Mº de Educación e a Xunta de Andalucía. Alí estivemos máis de 400 persoas fortemente comprometidas coa mellora significativa do clima escolar, seleccionadas entre máis de 2000 solicitudes, as máis anovadoras experiencias e proxectos para abordar, positivamente, a conflitividade escolar.

   Galicia estivo representada por catro magníficas iniciativas doutros tantos IES, algúns dos pioneiros, centros educativos que levan anos traballando, moito e ben, como son o de Viana do Bolo, Fisterra, Vilagarcía e Arteixo, premiados e recoñecidos polos seus programas, xunto co Seminario Galego de Educación para a Paz. A Xunta de Galicia, a Consellería de Educación, non estivo, ó contrario do que outras administracións educativas de moitas CC.AA. que respaldaron, coa súa presenza, as experiencias presentadas dos seus respectivos ámbitos territoriais e políticos.

   Debo recoñecer que tanto o ambiente como a calidade dos relatorios foi moi bo. Tamén os obradoiros e as mesas redondas. Tivemos ocasión de coñecer, de primeira man, o moito e ben que se traballa en materia de convivencia escolar nos centros escolares do conxunto do Estado. Aquí está a clave para entender como, nos últimos anos, a conflitividade baixa practicamente á metade en colexios e institutos. Desde que empezaron a poñerse en marcha plans integrais de mellora, observatorios, programas de tratamento e mediación, aulas de reflexión e convivencia inclusivas ou redes de intercambio e colaboración entre as mellores practicas, os conflitos van a menos.

   Dicía Henry Adams, hai máis de 100 anos, que "educar é sobre todo atmosfera", e ten moito que ver co ambiente que se crea, de centro e de aula, co clima de confianza, de diálogo, de colaboración, de ilusión pola vida e polo saber, fronte da desidia, o abandono ou a desorde. Mellorar a convivencia é un desafío para todas as escolas, non só para as que teñen problemas e conflitos abertos, está directamente relacionada coa prevención, e afecta a toda a comunidade educativa, ós equipos directivos, a pais e nais, alumnado, profesorado e persoal non docente. E ó conxunto da sociedade, ás administracións, ás autoridades educativas, á inspección escolar, ós medios de comunicación, a tribo enteira ten que involucrarse na mellora da convivencia escolar.

   E ten que ver, obviamente, con aspectos éticos, cos valores cívicos e democráticos, cos contidos curriculares, pero tamén coa organización escolar, mesmo con asuntos que non sempre os temos en conta, algúns tan simples como o ruído, hai centros que empezaron por aquí o seu plan de convivencia, coa accesibilidade e outras medidas de humanización dos centros escolares, decoración, colorido, espazos verdes, de reflexión, etc. ou coa simple colocación dun reloxo de agullas en cada aula. As experiencias presentadas van tamén por iniciativas deste tipo, non son só medidas de carácter normativo.

   Unha conclusión moi positiva desde Congreso, das conversas que mantivemos entre a delegación galega, foi o compromiso de promover unha rede propia de mediación escolar que prepare un Congreso en Galicia, que permita a incorporación de todas as iniciativas que están a desenvolverse na nosa comunidade, que permita o coñecemento e o intercambio de experiencias, as mellores practicas, que recoñeza o traballo ben feito, que o divulgue e o difunda. Contamos para elo cos IES que participamos no Congreso Estatal, co respaldo do Seminario Galego de Educación para a Paz, e coa ilusión de facer real unha necesidade sentida por todos nós.

   E a iso vamos, cos aromas de oliveiras e olivas aínda na memoria...



8 dic 2011

Un soñador, pero non o único...

  


   Hoxe, 8 de Decembro, hai 31 anos, era luns, un fan tolo cegado polo seu afán de protagonismo, de nome Mark David Chapman, diante do edificio Dakota, en Nova Iorque, aproximadamente ás 11 da mañá, de 5 disparos, asasinaba a John Lennon. Seino ben porque a miña nena Iria tiña daquela tres meses e estabamos estreando televisión na nosa nova casa. Impactounos, como a tantas persoas de ben en todo o mundo. Lennon era, para tanta xente, unha referencia, non só como músico, que tamén, senón polo seu activismo político pacifista, polas súas cancións comprometidas, esas que seguimos a lembrar cando pensamos nel, Imagine, Give peace a chance, Power to the people, War is over... e tantas outras, que remataron converténdose en himnos de varias xeracións.
   
   Coa confirmación da súa morte fomos moitos os que pensamos na maldición americana de matar ós mellores, sobre todo a aqueles que, finalmente, pretendían a paz. Non podía ser casualidade. Foron tantos os mortos en EE.UU., personalidades destacadas no mundo da política, dos dereitos civís, da música, recoñecidos polas súas ideas pacifistas ou partidarios de dar unha oportunidade á paz, asasinados, que non podía ser unha simple coincidencia. E alimentamos, quizais sen querelo, a teoría da conspiración. Os Kennedy, Martin Luther King, Malcom X... non, non podía ser simplemente o destino.

   Hoxe, co paso dos anos, as cousas non as vemos da mesma maneira. Aínda que sigamos a considerar que o poder do complexo militar industrial é ilimitado. Xa o dixo Ike Eisenhower na toma de posesión de John Ficheral Kennedy: "Hoxe es o home máis poderoso do mundo. Ninguén ten o teu poder, agás o Complexo Militar Industrial", un concepto logo aceptado e moi popular no mundo académico, nos media e tamén na sociedade. O conxunto de intereses que se moven arredor da industria armamentística, probablemente a única que non fai máis que medrar en todo o mundo, a que dirixen os chamados "mercadores da morte", a poderosísima industria da guerra.

   E o botamos en falla. Si. Trinta e un anos despois. Pensamos no que tivera aportado, de continuar vivo, ó movemento pacifista, coa súa personalidade, co seu compromiso, coa súa intelixencia musical e humana. Con todo, o seu mito non fai máis que agrandarse, co paso dos anos, e son moitos os mozos e mozas, en todo o planeta, que beben nas súas cancións, nos seus textos, no seu pensamento, con independencia da súa cor, etnia, relixión...que se conmoven ó escoitar Imagine, por moitas veces que a escoitaran antes, moito máis en actos reivindicativos e pacifistas, nas mobilizacións contra da guerra e a violencia.

   Lembro as enormes e continuas concentracións contra da guerra de Irak, aquí en Compostela, na Praza do Obradoiro, nos simulacros de bombardeos, coas sereas e os disparos, as bombas... finalmente o Imagine invadía o espazo público, os desexos de paz, de entendemento, de concordia, a solución pacífica do conflito, quedaban simbolizados na canción de Lennon.  E creo que seguirá a acontecer o mesmo por moito tempo.

   O Sábado, día 10, dous días despois do cabodano de John Lennon, celebramos o Día Internacional dos Dereitos Humanos, será o 63  Aniversario da Declaración Universal de 1948, aquel magnífico e irrepetible documento aprobado polas Nacións Unidas en París, cando aínda os campos de batalla da IIGM fumeaban e o horror da guerra e do holocausto estaban tan presentes nas retinas e no corazón da Humanidade, para evitar ós nosos fillos o horror da guerra... aquel texto, defendido no Plenario da ONU por unha gran muller, Eleonor Roosevelt, segue a ser un código universal de dereitos, de desexos, de aspiracións, para os pobos e as persoas de ben, aquí e en todas partes. Por iso queremos recordala. Será en Area Central, ás 13:00 horas, con música, cunha Exposición e coa lectura pública do seu extraordinario Preámbulo e dos seus 30 artigos, por xente do común, como ti e como eu, que confiamos en que, algún día, a apelación á dignidade humana, base dos dereitos universais, sexa, por fin, unha realidade.

2 dic 2011

As novidades do barómetro do CIS

 



   O barómetro do CIS correspondente ó mes de Novembro ten algunhas novidades curiosas. Por exemplo, que o terrorismo ocupa o décimo lugar nas preocupacións dos españois. Tan só un 3,7% das persoas que contestaron á enquisa o mencionan entre os seus tres primeiros problemas. Sen embargo, en relación con este mesmo asunto, non deixan de sorprender outros aspectos. Certo é que, para a maioría, o anuncio do remate definitivo da violencia de ETA causou alegría e esperanza (57,5%). Polo contrario, para un número moi relevante de persoas (57,4%) o anuncio non conlevaría a súa desaparición e vese como moi pouco probable. Aínda que, para min, o dato máis sorprendente ten que ver co feito de que un número moi alto de españois, nada menos que o 42,4%, maniféstase en contra de achegar os presos ás cadeas do País Vasco. Resulta profundamente inquietante que tantas persoas acepten, aínda logo do remate definitivo da violencia, unha manifesta vulneración de dereitos, xa que, manter ós presos lonxe do seu lugar de orixe e da súa residencia familiar só pode interpretarse como un castigo, unha represalia, da lei penitenciaria e da política antiterrorista, de dubidosa xustiza pois, como teñen denunciado prestixiosas organizacións de dereitos humanos, este costume, de tantos anos xa, ten difícil encaixe xurídica. Desde logo, agora, moitísimo menos.
   Por que entón, tantas persoas, insisten en respaldar unha actuación penitenciaria tan vingativa?. Afirmarían o mesmo si o preso, a presa, fose fillo ou filla de quen así contesta ás preguntas do CIS?
   Que sentido ten, por outra parte, manter na cadea ás persoas que propiciaron o tránsito da violencia á política no mundo de ETA, dentro e fora da mesma?. Non pensan que o seu mantemento en prisión, refírome a Arnaldo Otegui ou a Rafael Díaz Usabiaga, o único que alimenta é a súa propia lenda entre a poboación vasca? Cal sería a reacción de todas estas persoas si, democraticamente, o pobo vasco decide, nas vindeiras eleccións autonómicas, que o próximo lehendakari sexa Arnaldo Otegui?, porque tal posibilidade está moi aberta e sería bo que empezaramos a acostumarnos.
   Un 43,9% das persoas que contestan a enquisa consideran que ETA ten que pedir perdón publicamente. Sen embargo, desde a miña humilde opinión, o perdón, atañe individual e privadamente, a víctima e victimario. Outra cousa é o recoñecemento do dano causado. Ahí si que non teño dúbidas. En calquera caso, en relación co perdón, as persoas que o demandan, deberan ser igualmente esixentes con outras institucións que non o pediron nin teñen intención de facelo, por exemplo, en relación co franquismo, coa cruzada, etc. Os máis entusiastas defensores do perdón de ETA, o tdt party, que diría Wyoming, gardan un silencio cómplice en relación con aqueles asuntos.
   Outra novidade do último barómetro do CIS coloca á sanidade no cuarto problema dos españois. Nunca antes pasara. E non ocorre por casualidade. Ten moito que ver cos recortes e coas previsións de novos ataques á sanidade pública e ó estado do medioestar, como di Llamazares. Moi por diante da corrupción e da fraude, que ocupa o posto número 9, xusto por diante do terrorismo.
   Claro que o paro ocupa o primeiro lugar das preocupacións, para o 83%, non podía ser menos cos cinco millóns de desempregados e en aumento.
   Pero a chamada clase política, os partidos políticos, continúan a ser a terceira preocupación nada menos que para o 22,6% da poboación, unha porcentaxe moi elevada, o que da conta da profunda desafección cidadá e que tan ben evidenciou o Movemento 15M. Ten aínda maior valor simbólico esta porcentaxe porque a enquisa tivo lugar en plena campaña electoral do 20N.
   E para rematar, a educación cólase tamén no posto número 8 das preocupacións, a consideran un problema o 5,7% da poboación. Non é moito pero si significativo. Ó meu modo de ver está directamente relacionado cos recortes e os ataques ó ensino público, os máis fortes dos últimos anos, con numerosas folgas e manifestacións contra das políticas educativas da dereita en diferentes CC.AA., particularmente, en Madrid e Galicia onde, ademais, vivimos mobilizacións moi importantes en defensa da nosa lingua e cultura.
   Compre salientar que a educación figura como un problema máis grave que a corrupción e a fraude, o que non deixa de ser curioso. Ou non,como diría Rajoi, xa que, ben mirado, en xeral, somos especialmente condescendentes cos chourizos, aínda que sexan do país.