D. FRANCISCO JAVIER RÍO BARJA, MESTRE EXEMPLAR

   Hoxe, Xoves, 24 de Febreiro, no Consello da Cultura Galega, rendiremos homenaxe público a un mestre exemplar. Coñecín a D. Francisco Javier Río Barja cando fun a matricularme na antiga Escola de Maxisterio. Estaba no Pazo de San Xerome, na Praza do Obradoiro, hoxe reitorado da USC. Daquela era un antigo caserón de madeira, ruidoso e apolillado, cun ambente familiar, máis parecido a un colexio de monxas que a unha universidade. A bedela Carmen tiña mando en praza. Os varóns, ademais, eramos minoría. Eu fixera o selectivo de Ciencias, quería ser biólogo, pero pronto descubrín que non era o que buscaba. Quizais a tradición familiar, en especial o meu abó José María, leváronme á docencia. Aínda non morrera o dictador. Era o Curso '73-'74. Foi o profesor Río Barja o que insistíu en que fixera a matrícula polo Plan Novo, o plan '71, porque posibilitaba o acceso á Universidade coa diplomatura. E fíxenlle caso, a pesares de que xa aprobara varias materias do plan antigo, o do '67. Renunciei e decidín empezar de novo. Foi un acerto.

   A verdade é que viviamos tempos complexos. O tardofranquismo agonizaba. O cambio percibíase. A mocidade reclamaba liberdade, nas rúas, nas aulas, en todo canto lugar había. E o movemento obreiro, as CC.OO, os militares demócratas da UMD, o nacionalismo, os partidos da extrema esquerda fragmentada, os comunistas, os reformistas do réxime... todos conspirando e empuxando. Portugal cantaba Grándola vila morena e trunfaba a revolución dos cravos. Cánta emoción desbordada. A ditadura de Franco asestaba os seus últimos golpes de represión e morte.

   A universidade era unha caldeira a presión. Os aspirantes a mestres fomos trasladados ó Burgo das Nacións, construído como albergue de peregrinos, e naqueles pavillóns con tellado de uralita, fixemos a carreira, entre ruídos e asembleas clandestiñas, con luces apagadas e moitos medos.

   Entre o profesorado da Escola de Maxisterio brilaba con luz propia Río Barja, magnífico profesor de Xeografía, tamén director, nalgúns anos, con Manolita Duque, que daba lingua. Non foron anos fáciles. Nin para él nin para ninguén. No meu curso eramos moi guerreiros. Difíciles, disruptivos diriríamos agora. Indisciplinados. Rebeldes. Alí coincidimos varias persoas significadas pola súa identificación esquerdista, militantes activos, moi comprometidos, mozos e mozas, bos estudantes, que non o puxemos nada fácil. Aturounos con tranquilidade e tolerancia. Falaba, comprendía, buscaba o acordo, non quería a policía dentro da Universidade, sofría. Sabía de todos aínda que non o parecera.

   Mais nas súas clases o esqueciamos todo. Coa súa palabra era quen de levarnos polo Pedregal de Irimia ás fontes do Miño, co seu aspecto de explorador inglés do XIX, alto, delgado, co seu bigote, parecía o mesmísimo David Livingstone, e conseguía subirnos ás Rochosas ou navegar polo río Congo. Era xeografía viva. Facía que a circulación xeral atmosférica fose un conto de anticiclóns e borrascas pugnando pola posición. Unha auténtica delicia.

   Logo de rematar maxisterio, en 1976, seguín usando, por moito tempo, os apuntes das súas clases. E quería imitalo, canto podía, cos meus alumnos e alumnas, en Portomouro, en Santa Brígida (Las Palmas), desprazado forzoso, en Catoira, en Trazo..., e no Seminario Galego de Educación para a Paz, porque D. Francisco foi para nós, para xeracións enteiras de docentes, un exemplo, un ideal, unha referencia. El foi quen de transmitirnos o amor pola terra, o desexo de coñecer, a curiosidade do xeógrafo, a procura das fontes, das fontes do Miño, onde gustaba bañarse, e mirar cara arriba, para o Pedregal de Irimia, e camiñar, escoitar,  ver, mais sobre todo sentir, amar a Xeografía de Galicia.